پیشنهاد واردات گاز از ترکمنستان

در حال حاضر گاز طبیعی بیش از ۷۰% از سبد انرژی کشور را تشکیل می‌دهد و بالای ۹۰% از انرژی مصرفی بخش خانگی، نیروگاه‌ها و صنایع کشور نیز از گاز تامین می‌شود. با توجه به مشکلات پیش روی حفظ و افزایش تولید گاز داخلی، به نظر می‌رسد اگر کشور بخواهد با پیمودن فرایند توسعه به یک کشور صنعتی تبدیل شود، در آینده به واردات انرژی و به ویژه گاز طبیعی نیاز خواهد داشت.

از طرف دیگر نگاهی به موقعیت استراتژیک ایران در منطقه، لزوم تبدیل شدن کشور به هاب گازی منطقه از طریق واردات گاز از شمال کشور و صادرات آن به جنوب (کشورهای حوزه خلیج فارس و هند/پاکستان) را ضروری می‎کند تا از این طریق بتواند اولا سهم تجارت خود را بالا برده و به لحاظ اقتصادی منتفع شود و ثانیا با توسعه روابط خود با کشورهای منطقه امنیت این کشورها را به خود گره زده و باعث تقویت بنیه امنیت ملی کشور شود.

در این میان کشورهای ترکمنستان، آذربایجان، قطر و در بلند مدت حتی عراق می‌توانند به عنوان گزینه‌های واردات گاز کشور تلقی شوند. با توجه به شرایط موجود، کشور محصور در خشکی ترکمنستان، به عنوان چهارمین دارنده ذخایر گاز جهان، یکی از فرصت‌های بی نظیر ایران برای واردات گاز خواهد بود. 

ترکمنستان پس از فروپاشی شوروی تقریبا تا دو دهه روابط گازی وسیعی با روسیه (و اندکی با ایران) داشته است. اما پس از آن، در یک چرخش راهبردی به سمت چین رفته است و در حال حاضر یکی از بزرگترین تامین کنندگان گاز چین است.

از آنجا که در حال حاضر ترکمنستان وابستگی زیادی به چین پیدا کرده است و نمی‌خواهد این وابستگی را افزایش دهد؛ همچنین تمایلی به ایجاد روابط گازی مجدد با روسیه ندارد و از طرف دیگر گزینه‌های دیگر صادرات گاز این کشور ازجمله تاپی و ترانس کاسپین با مشکل عدم توجیه اقتصادی، مشکلات امنیتی و حقوقی و حتی فنی مواجه است؛ صادرات گاز به ایران به لحاظ اقتصادی و ژئوپلتیکی بهترین گزینه برای ترکمنستان است.

ترکمنستان به وسیله ایران اولا می‌تواند از طریق مسیری امن به کشورهای جنوب آسیا (هند و پاکستان)، کشورهای حوزه خلیج فارس و ترکیه دسترسی پیدا کرده و سبد فروش خود را متنوع کند. ثانیا به دلیل نزدیکی میادین این کشور از جمله میدان دولت آباد و گالکنیش، صادرات به ایران اقتصادی ترین گزینه ترکمنستان است. ثالثا از آنجا که قراردادهای صادرات گاز ترکمنستان همگی “فروش در مرز خودی” است، ایران مطلوب‌ترین گزینه برای ترکمنستان است. 

از نگاه ایران نیز واردات گاز از ترکمنستان به دلیل نزدیکی جغرافیایی بسیار اقتصادی خواهد بود. از منظر ژئوپلتیک نیز واردات با حجم بالا از ترکمنستان در کوتاه مدت و میان مدت می‌تواند مانع از اجرای قراردادهایی چون تاپی و ترانس کاسپین شده و ایران را به هاب گازی منطقه تبدیل کند.

همچنین واردات از ترکمنستان موجب وابستگی متقابل این کشور به ایران می‌شود؛ چرا که اولا قدرت سیاسی ایران نسبت به ترکمنستان بیش‌تر است و ثانیا ایران بازار بزرگ گاز داخلی دارد که حجم واردات از ترکمنستان نمی‌تواند سهم بالایی از آن را اشغال کند (در صورت افزایش تجارت گاز ایران با کشورهای منطقه، سهم واردات گاز از ترکمنستان به مراتب کمتر نیز می‌شود).

در طرف مقابل به دلیل وابستگی شدید ترکمنستان به صادرات گاز و با توجه به این نکته که درآمد صادرات گاز به چین در حال حاضر عمدتا صرف بازپرداخت وام‌ها یا سرمایه‌گذاری‌های چین می‌شود؛ ترکمنستان به درآمد صادرات گاز به ایران به شدت وابسته خواهد شد.

بنابراین پیشنهاد می‌شود گاز ترکمنستان در حجم ۵۰ میلیارد متر مکعب سالانه طی قراردادی با قیمت ثابت ۸ سنت بر متر مکعب و به طورت بلندمدت ۸۰ ساله خریداری شود. ارزش این قرارداد سالانه ۵ میلیارد دلار خواهد بود که بایستی از طریق صادرات خدمات فنی-مهندسی، توسعه میادین گازی ترکمنستان، ساخت زیرساخت‌هایی نظیر خط لوله و راه و جاده و همچنین صادرات کالاهای تولیدی کشور تامین شود. دلایل اثبات امکان پذیری چنین قراردادی به پیوست ارائه شده است.